Binnenkort ook bescherming voor klokkenluiders in België!

Binnenkort ook bescherming voor klokkenluiders in België!

Op 26 november 2019 werd de “Richtlijn 2019/1937 inzake de bescherming van personen die inbreuken op het Unierecht melden” (“klokkenluidersrichtlijn”) gepubliceerd. Deze richtlijn heeft tot doel om klokkenluiders te beschermen tegen vergeldingsmaatregelen, via enerzijds de verplichting voor organisaties om meldingskanalen te voorzien en, anderzijds, via een verbod op represailles. Zo zal een eventuele melder in principe geen inbreuk op vertrouwelijkheidsclausules of openbaarmaking van bedrijfsgeheimen verweten kunnen worden. De richtlijn moet nog omgezet worden in nationale wetgeving en dit uiterlijk voor 17 december 2021.

Waarover gaat het?

Enkele van de grootste schandalen van de voorbije jaren werden aan het licht gebracht door klokkenluiders (zoals Dieselgate, Panama papers, Wikileaks…). Zij kunnen dus een sleutelrol spelen bij het onthullen van bepaalde inbreuken. Maar klokkenluiders zijn doorgaans terughoudend om op te treden, omdat zij represailles vrezen en onvoldoende beschermd worden. Zo kent België bijvoorbeeld geen algemeen kader dat bescherming biedt voor klokkenluiders.

De Europese Commissie heeft een initiatief genomen om gemeenschappelijke minimumnormen in te voeren die van toepassing zullen zijn in de Europese Unie en die klokkenluiders moeten beschermen. De zgn. klokkenluidersrichtlijn werd eind vorig jaar gepubliceerd en moet nu omgezet worden in nationale wetgeving.

Welke inbreuken?

Het materieel toepassingsgebied van de klokkenluidersrichtlijn is eerder beperkt. Zo geniet een melder enkel bescherming indien hij/zij “inbreuken op het Unierecht” meldt, met name:

  • Inbreuken op specifieke Europese regelgeving in het domein van overheidsopdrachten, volksgezondheid, consumentenbescherming, bescherming van persoonsgegevens (GDPR)… De richtlijn bevat een lijst met de regelgeving die onder het toepassingsgebied valt;
  • Inbreuken die de financiële belangen van de Unie schaden. Dit zijn onder meer inbreuken m.b.t. btw-wetgeving;
  • Inbreuken met verband tot de interne markt, zoals mededingingsrecht, maar ook handelingen die strijdig zijn met of afbreuk doen aan het doel van de regels inzake de vennootschapsbelasting.

Aangezien de klokkenluidersrichtlijn enkel minimumstandaarden bevat, kunnen Lidstaten bij de implementatie er wel steeds voor kiezen om de bescherming uit te breiden naar andere domeinen (zoals bijv. grensoverschrijdend gedrag).

Informatie m.b.t. inbreuk moet verkregen zijn in werkgerelateerde context

Opdat een klokkenluider beschermd zou zijn, moet de informatie m.b.t. de (potentiële) inbreuk in een werkgerelateerde context zijn verkregen. Dit wordt zeer ruim geïnterpreteerd, zodat niet alleen werknemers hieronder vallen, maar ook zelfstandigen, leveranciers, dienstverleners, stagiairs, onderaannemers en zelfs ex-werknemers.

Er gelden wel enkele uitzonderingen, al zijn deze eerder beperkt. Zo wordt het beroepsgeheim van advocaten (maar niet van andere juridische beroepen) gerespecteerd, zodat zij geen inbreuk kunnen melden zonder het beroepsgeheim te schenden.

Voorzien van interne en externe meldingskanalen

De klokkenluidersrichtlijn wenst meldingen aan te moedigen en melders te beschermen. Dit doel wordt onder meer bereikt door de verplichting voor organisaties en lidstaten om meldingskanalen te installeren waarlangs een melding kan gebeuren. Deze meldingskanalen moeten aan bepaalde vereisten voldoen zodat de vertrouwelijkheid van de identiteit van de melder en de onpartijdige opvolging van een melding wordt gegarandeerd.

  • Interne meldingskanalen

Organisaties in de private of publieke sector met minstens 50 werknemers zullen verplicht interne meldingskanalen moeten voorzien. Dit zijn kanalen waarlangs een werknemer, leverancier… een eventuele inbreuk kan melden en die de vertrouwelijkheid van de identiteit van de melder garanderen. Lidstaten kunnen er bovendien ook voor kiezen om anonieme meldingen mogelijk te maken. Hoe het intern meldingskanaal vorm wordt gegeven, wordt niet bepaald. Dit kan dus een e-mailadres, softwareplatform, hotline… zijn. Lidstaten kunnen er voor kiezen deze verplichting ook in te voeren voor ondernemingen met minder dan 50 werknemers of gemeenten met minder dan 10.000 werknemers vrijstellen.

Een melding moet binnen een strikt tijdskader worden opgevolgd door een onpartijdig persoon (of een derde). Binnen de termijn van drie maanden moet er ook feedback gegeven worden aan de melder en de melding moet worden bijgehouden in een register. Het is aangeraden om een voldoende objectief, onpartijdig en efficiënt meldingskanaal te installeren, zodat een melder vertrouwen heeft dat de melding intern zal worden opgevolgd en geremedieerd, en niet via een extern meldingskanaal zal melden.

  • Externe meldingskanalen

Lidstaten zullen ook een autoriteit moeten aanduiden die zal optreden als een extern meldingskanaal. Deze autoriteit zal bevoegd zijn om meldingen van inbreuken te ontvangen, op te volgen en te onderzoeken (en eventueel door te verwijzen naar een andere autoriteit). Opnieuw geldt de verplichting om de melder op de hoogte te brengen van het gevolg dat aan de melding is gegeven.

Een melder is niet verplicht om eerst via een intern meldingskanaal te melden (al wordt dit wel aangemoedigd), en kan er dus steeds voor kiezen om onmiddellijk bij de bevoegde autoriteit te melden.

  • Publieke openbaarmaking

Tot slot kan de klokkenluider er ook voor kiezen om een inbreuk openbaar te maken. In bepaalde gevallen zal deze dan ook beschermd zijn tegen eventuele represailles.

Verbod op represailles

Als een klokkenluider een melding doet die binnen het toepassingsgebied van de klokkenluidersrichtlijn valt, zal deze bescherming genieten tegen represailles. Zo zal de melder niet geschorst of ontslagen mogen worden, een negatieve beoordeling of een financiële sanctie krijgen….

Daarnaast kan de melder evenmin een inbreuk op een geheimhoudingsovereenkomst of beroepsgeheim verweten worden, of bekendmaking van een bedrijfsgeheim.

De klokkenluider zal bovendien ook van bepaalde ondersteunende maatregelen kunnen genieten, zoals onafhankelijk advies, financiële bijstand, rechtshulp…

Lidstaten zullen bij de omzetting van de klokkenluidersrichtlijn in nationale wetgeving ook moeten voorzien in doeltreffende, evenredige en afschrikkende sancties om de naleving van de richtlijn te waarborgen.

Conclusie

De klokkenluidersrichtlijn beschermt melders tegen represailles via enerzijds het voorzien in vertrouwelijke meldingskanalen en, anderzijds, een verbod op het nemen van represailles. Organisaties zullen zich dus moeten organiseren en meldingskanalen installeren, die voldoende vertrouwelijk en onpartijdig meldingen zullen opvolgen. Deze kanalen moeten bij voorkeur ook toegankelijk zijn voor derden.

Lidstaten moeten de richtlijn nog omzetten in nationale wetgeving en dit uiterlijk voor 17 december 2021 (of 2023 voor kleine ondernemingen). Ondertussen hebben bijna de helft van de lidstaten van de Europese Unie al wetgevende initiatieven ondernomen. In België daarentegen blijft het voorlopig windstil, zodat het nog onduidelijk is of en in welke mate men zal afwijken van de minimumstandaarden die door de richtlijn worden opgelegd. Maar ondernemingen doen er best goed aan om deze implementatie op te volgen en zich tijdig voor te bereiden.

Dit artikel werd geschreven door

Op zoek naar advies rond een bepaald onderwerp?

We begeleiden je naar de juiste persoon of team.